Result

TEKTONİK HAREKETLERİN BELİRLENMESİNDE GPS KULLANIMI Hazırlayan: Öğr.Grv. İbrahim Tiryakioğlu 2 1  İÇİNDEKİLER  Giriş  Tektonik Hareket Nedir  Tektonik Hareketlerin Oluşum Sebebi  Tektonik Hareketleri Belirleme Yöntemleri  Ağ Yapılarının İncelenmesi  GPS İle Tektonik Hareket Belirlenmesi  Neden GPS  Kosismik Deformasyonların Belirlenmesi  Post Sismik Deformasyonlar Belirlenmesi  İntersismik Deformasyonlar Belirlenmesi  Dikkat Edilecek Hususlar  Örnek Uygulama  Giriş  GPS’in kabuk hareketlerinin belirlenmesi amacına dönük olarak kullanımı günümüzde dünyada çok yaygınlaşmıştır (Chan, 2002, Hutton, 2000, Mao 1998, Zhang, 1996).  Uygulamada levhaların hepsini temsil edebilecek GPS noktalarından oluşan ağların yardımıyla lokal hareketlerin belirlenmesi yoluna gidilmektedir.  Bunun için öncelikle yer yüzeyine yayılmış olan ve koordinatları çok uzun süren gözlemlerden sonra yüksek doğrulukla bilinen noktalardan faydalanılmaktadır.  Tektonik Hareket  Depremler ve yanardağ etkinlikleri gibi jeolojik olayları inceleyen yerbilimciler, bu olayların nedenleri ve oluşum mekanizmaları ile ilgili çok çeşitli varsayım ve kuramlar ortaya atmışlardır. 19’uncu yüzyılın başından bu yana sayıları oldukça kabarık olan varsayım ve kuramlardan bugün hemen hemen tüm yerbilimciler tarafından benimsenen kuram Levha Tektoniği kuramıdır.  Levha Tektoniği Levha tektoniğini anlamak için Dünyamızın yapısının iyi bilinmesi gerekmektedir. Astenosfer, Dünya'nın çekirdeğinden aldığı ısı nedeniyle konveksiyon akımı benzeri bir hareket yapmaktadır. Bu konveksiyon akımları üstteki Litosferin farklı yönlere sürüklenmesine neden olur. Astenosferin santimetre mertebesindeki hareketleri sonucunda Litosfer birbirine göre hareket eden çeşitli boyutlardaki parçalara ayrılmıştır. Bu litosfer parçalarına Levha, bunların hareketini inceleyen bilim dalına da Levha Tektoniği adı verilir.  Levha Tektoniği  Dünya tarihi boyunca tektonik hareketler hep karmaşık bulunmuştur. Yeryüzünü ölçme bilgisi, levhaların incelenmesi üzerinde önemli bir rol oynamaktadır.  Buna göre, levha ve fay hareketleri yüzünden Litosfer parçalarında deformasyon meydana gelmektedir. Bu deformasyon sonucunda levha ve fayların iki taraflarındaki noktalar birbirine göre hareket etmekte, hatta bu hareketin miktarı yıllık 100 mm’ye kadar çıkabilmektedir (Herring, 1999).  Levha Tektoniği Yerküre’nin üst katmanları, bir bütün halinde olmayıp, sürekli hareket halinde olan levhalardan oluşmaktadır. Manto’daki ısı akımlarının neden olduğu bu hareketler sırasında levhalar birbirinden uzaklaşır, birbirlerine çarpar veya birbirlerini sıyırırlar. Bu hareketlilik sonucunda, levha sınırlarına, uzun zaman dilimleri boyunca baktığımızda yeni okyanuslar, yeni kıtalar, sıradağlar ve yanardağlar oluştuğu görülmektedir. Depremler ve volkanik aktivitelerin nedeni de tüm bu hareketliliktir.  Levha Tektoniği  Günümüzde Litosfer’de 1 ile 15 cm/yıl arasında hızlarla hareket halinde bulunan 7 ana ve birçok küçük levha vardır. Bunların hareketleri çok karmaşıktır ve bu hareketlerin niteliğinin tam olarak saptanması, depremlerin önceden kestirilmesi çalışmaları içinde önemli bir yer tutmaktadır (Şekil.2). LEVHA HAREKETLERİ  Uzaklaşan-Ayrılan Levhalar (Divergent Plates)  Birbirinden uzaklaşan levhalar, aralarına Astenosfer’den gelen eriyik kayaçların sızdığı yarıklar oluşturur. Bu eriyik yüzeye çıktıkça katılaşır ve yerkabuğuna eklenir. Astenosfer’den gelen eriyik kuvvet uygulamaya ve böylece levhalar birbirinden ayrılmaya devam eder. Bu ayrılma genelde daha ince olan okyanus tabanında görülür ve Atlas Okyanusu ortasındaki sırt buna çok iyi bir örnektir. Yakınlaşan-Çarpışan Levhalar (Convergent Plates)  Levhaların birbirine yaklaşması ve çarpışması Yanal Yer Değiştirme (Lateral Slipping)  İki levhanın birbirini sıyırarak yer değiştirmesi sırasında Litosfer’de artma veya azalma olmaz. İki levha arasındaki sürtünme çok fazla olduğu için harekete be